Nguồn nguy hiểm cao độ theo quy định của Bộ luật dân sự 2015 bao gồm: “phương tiện giao thông vận tải cơ giới, hệ thống tải điện, nhà máy công nghiệp đang hoạt động, vũ khí, chất nổ, chất cháy, chất độc, chất phóng xạ, thú dữ và các nguồn nguy hiểm cao độ khác do pháp luật quy định”.
Bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra là một loại trách nhiệm phát sinh bên ngoài, không phụ thuộc vào nội dung của hợp đồng mà phát sinh dưới tác động trực tiếp của các quy phạm pháp luật, khi có hành vi vi phạm pháp luật gây thiệt hại.
Vậy khi có thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra thì chủ thể nào sẽ phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại và bồi thường như thế nào?
1. Các chủ thể phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra:
Theo quy định của Bộ luật dân sự 2015, các chủ thể phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra bao gồm:
- Chủ sở hữu nguồn nguy hiểm cao độ.
- Người được chủ sở hữu giao chiếm hữu, sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ.
- Người chiếm hữu, sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ trái pháp luật.
2. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong các trường hợp cụ thể:
2.1. Thiệt hại xảy ra khi chủ sở hữu đang trực tiếp chiếm hữu, sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ:
Theo nghị quyết 06/2006/NQ-HĐTP Hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật Dân sự năm 2005 về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng:
Chủ sở hữu đang chiếm hữu, sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ là đang thực hiện mọi hành vi theo ý chí của mình để nắm giữ, quản lý nguồn nguy hiểm cao độ, nhưng không được trái pháp luật, đạo đức xã hội; khai thác công dụng, hưởng hoa lợi, lợi tức từ nguồn nguy hiểm cao độ.
Điều 601 Bộ luật dân sự 2015 quy định chủ sở hữu nguồn nguy hiểm cao độ có trách nhiệm “phải vận hành, sử dụng, bảo quản, trông giữ, vận chuyển nguồn nguy hiểm cao độ theo đúng quy định của pháp luật”.
Do vậy, khi có thiệt hại xảy ra mà chủ sở hữu đang chiếm hữu, sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ, trách nhiệm bồi thường thiệt hại đương nhiên thuộc về chủ sở hữu, kể cả khi không có lỗi, trừ hai trường hợp tại điều 601 Bộ luật dân sự 2015:
a) Thiệt hại xảy ra hoàn toàn do lỗi cố ý của người bị thiệt hại;
b) Thiệt hại xảy ra trong trường hợp bất khả kháng hoặc tình thế cấp thiết, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác.
2.2. Thiệt hại xảy ra khi chủ sở hữu nguồn nguy hiểm cao độ đã chuyển giao nguồn nguy hiểm cao độ cho người khác chiếm hữu, sử dụng theo ý chí của chủ sở hữu:
Khoản 2 điều 601 Bộ luật dân sự 2015 có quy định “nếu chủ sở hữu đã giao cho người khác chiếm hữu, sử dụng thì người này phải bồi thường, trừ trường hợp có thỏa thuận khác”.
Thỏa thuận khác ở đây phải đáp ứng điều kiện không trái pháp luật, đạo đức xã hội hoặc không nhằm trốn tránh việc bồi thường.
Ví dụ như:
- Thỏa thuận cùng nhau liên đới chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại;
- Thỏa thuận chủ sở hữu bồi thường thiệt hại trước, sau đó người được giao chiếm hữu, sử dụng sẽ hoàn trả cho chủ sở hữu khoản tiền đã bồi thường;
- Ai có điều kiện về kinh tế hơn thì người đó thực hiện việc bồi thường thiệt hại trước
- Trong trường hợp chủ sở hữu nguồn nguy hiểm cao độ giao cho người khác chiếm hữu, sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ không theo đúng quy định của pháp luật mà gây thiệt hại, thì chủ sở hữu phải bồi thường thiệt hại.
2.3. Thiệt hại xảy ra khi nguồn nguy hiểm cao độ bị chiếm hữu, sử dụng trái pháp luật:
- Nếu thiệt hại xảy ra khi nguồn nguy hiểm cao độ bị chiếm hữu, sử dụng trái pháp luật mà chủ sở hữu, người được chủ sở hữu giao chiếm hữu, sử dụng hợp pháp không có lỗi trong việc để nguồn nguy hiểm cao độ bị chiếm hữu, sử dụng trái pháp luật (đã tuân thủ các quy định về bảo quản, trông giữ, vận chuyển, sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ theo đúng các quy định của pháp luật) thì người đang chiếm hữu, sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ trái pháp luật phải bồi thường thiệt hại.
- Còn nếu chủ sở hữu, người chiếm hữu, sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ có lỗi trong việc để nguồn nguy hiểm cao độ bị chiếm hữu, sử dụng trái pháp luật thì phải liên đới cùng với người chiếm hữu, sử dụng trái pháp luật bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra.
